Της Σαντυς Τσαντακη

Ο Ιβάν Πομό (Yvan Pommaux) δεν γνώριζε τη Φωτεινή Στεφανίδη μέχρι την ημέρα των εγκαινίων της έκθεσης του, στο Γαλλικό Ινστιτούτο της Αθήνας, στις 13 Μαρτίου. Τρίτη και 13 με πρωταγωνιστή μαύρο γάτο, ντετέκτιβ. Εικονογράφοι και οι δύο, με διαφορετική προσέγγιση στην τέχνη τους, κοινά σημεία αναφοράς, γάτες, μυθολογία, εικαστικό παρελθόν και παρόν. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Γαλλοφωνίας στις 20 Μαρτίου, ο Γάλλος συγγραφέας και εικονογράφος παιδικών βιβλίων, βρέθηκε στην Αθήνα, για να μιλήσει με φοιτητές και εκπαιδευτικούς της Ανώτατης Σχολής Τεχνών και Γραφικών Τεχνών, να υπογράψει βιβλία, να εξηγήσει γιατί ερμηνεύει ξανά ελληνική μυθολογία.

Λίγο πριν από τα εγκαίνια, συναντηθήκαμε με τη Φωτεινή Στεφανίδη στο καφέ του Γαλλικού Ινστιτούτου, για να δούμε παρέα την έκθεση των εικονογραφημένων αποσπασμάτων του Ιβάν Πομό με τρεις θεματικές: εκ νέου ερμηνεία ελληνικής μυθολογίας, μεγάλες στιγμές του 20ού αιώνα, ήρωες κόμικς. Ο Πομό, γεννημένος το 1946, υπήρξε φοιτητής της Σχολής Καλών Τεχνών, ξεκίνησε την καριέρα του εικονογραφώντας έργα άλλων, μέχρι να καταλήξει να είναι συγγραφέας και εικονογράφος των βιβλίων του. Η εικαστική του διάλεκτος ξεχωρίζει για τις καθαρές γραμμές, το χρώμα της νύχτας, τον ήρωά του, Τζον Τσάτερτον, μια μαύρη γάτα ντετέκτιβ, και το μυστήριο με τη Χιονάτη, την Κοκκινοσκουφίτσα, την Ωραία Κοιμωμένη, την αποκωδικοποίηση κινουμένων σχεδίων. Τι γίνεται όμως όταν ένας Γάλλος ασχολείται σήμερα με την ελληνική μυθολογία; Γιατί ο Ιβάν Πομό μπορεί να γράφει και να εικονογραφεί κόμικς και άλμπουμ για παιδιά από το 1972, όμως εδώ και χρόνια ερμηνεύει ξανά την ελληνική μυθολογία. Μετά τον Θησέα, τον Ορφέα και τον Οιδίποδα, σειρά έχει τώρα ο Οδυσσέας με τα χίλια τεχνάσματα.

H Φωτεινή Στεφανίδη, με σπουδές από τα 16 της, στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών στο σχέδιο, στη ζωγραφική, στο φρέσκο κοντά στον Mόραλη, τον Μυταρά, τον Ξυνόπουλο, ξέρει τι σημαίνει χαρακτική και σχεδιασμός βιβλίου, μετρά 15 ατομικές εκθέσεις ζωγραφικής, χαρακτικής, εικονογράφησης, 70 βιβλία για παιδιά και μεγάλους με εικονογραφήσεις της, 7 συλλεκτικές εκδόσεις, 20 ελληνικές και διεθνείς διακρίσεις.

Τη ρωτώ ποια είναι η πρώτη αίσθηση που αποκτά από την έκθεση του Ιβάν Πομό… «Είναι μια έκθεση με έντονα στοιχεία γραφιστικής», λέει. «Η δουλειά του καλλιτέχνη, έχει πλακάτες επιφάνειες, ξεκάθαρα σχήματα, εμφανείς αναφορές στο κόμικς, και βγάζει και μια ατμόσφαιρα εξωπραγματική που είναι για μένα, και το πιο γοητευτικό στοιχείο στη δουλειά του». Και το ελληνικό στοιχείο; «Υποφώσκει. Δεν ξέρω αν μπορεί να εκφραστεί με την αίσθηση που μπορεί να έχει ένας Ελληνας σαν και μένα και λάτρης της τέχνης των Ελλήνων. Δεν τη διακρίνω εδώ αυτή την τέχνη. Αλλά όπως βλέπω τον Οιδίποδα, διακρίνω ένα στοιχείο ακόμη και στο ρούχο του, που αμυδρά μου θυμίζει τον Θεόφιλο. Πιο σκληρό, πιο ευρωπαϊκό, πιο τεχνικά ψαγμένο στην επιφάνεια, κάτι που η ελληνική τέχνη δεν το έχει. Στο σύνολο της δουλειάς, βλέπεις πείσμα, μεγαλοσύνη, αγάπη γι ’αυτό που κάνει. Αυτά τα κύματα τα έχει ζωγραφίσει με μια λογική έξω από την «ελληνικότητα», συνεπή με το στυλ του. Κάθε εικόνα, ενώ είναι μια δουλειά συνόλου, έχει να πει κάτι άλλο.»

Η θεματολογία μπορεί να συνδέσει δύο εικονογράφους με τρόπο απρόσμενο. «Μόλις μπήκα, είδα τον γάτο, θέμα με το οποίο, έχω ασχοληθεί κι εγώ πολύ», λέει η Φωτεινή Στεφανίδη, δημιουργός των εικόνων του γάτου της οδού Σμολένσκυ, του Τζον Αφεντούλη, του ρομαντικού γάτου του βυθού... «Με τους γάτους έχω ασχοληθεί πιο εικαστικά. Μου αρέσουν οι γάτοι, ειδικά οι ελεύθεροι. Και μόνο που στέκεται ένας γάτος και σε κοιτάζει, αμέσως προσθέτει στο τοπίο της πόλης, μια φιγούρα που εμπεριέχει ποίηση που με τη σειρά της γεννά παραμύθια.»

Ο Ιβάν Πομό εκφράζεται με τον δικό του τρόπο, είναι σίγουρα πιο κομίστας, «νιώθεις πόσο καλά γνωρίζει την αρχιτεκτονική της πόλης, τα αυτοκίνητα, τα στοιχεία της πόλης, το φως της νύχτας, τα κόκκινα της κορδέλας του γάτου που λειτουργούν εντελώς εικαστικά, με λιτό και ξεκάθαρο τρόπο», όπως λέει η Ελληνίδα συνάδελφός του. «Βρεθήκαμε όμως και στη μυθολογία, καθώς έχω ασχοληθεί και σαν γράψιμο για ενήλικες και σαν ζωγραφική στη σειρά με τον κ. Σαββόπουλο».

Σύμφωνα με τον Ιβάν Πομό «ο Οδυσσέας είναι ένας από εμάς.» Ο τρόπος που τον φαντάστηκε αποτυπώνεται μέσα σε 80 σελίδες, σε μια ιστορία φτιαγμένη για παιδιά, με αφηγηματικές κυρίως εικόνες. «Σε ένα κείμενο που συνοδεύει τις εικόνες», όπως λέει ο Γάλλος συγγραφέας και εικονογράφος. «Βλέπουμε τον ήλιο, τη σελήνη, τα συναισθήματα που ξυπνούν εξαιρετικές καταστάσεις, το ταξίδι της Οδύσσειας. Είμαστε δύο: το χρώμα και η ιστορία».

Ο Οδυσσέας είναι διαφορετικός στις εικόνες στο Γαλλικό Ινστιτούτο, όπως και στο βιβλίο που ξεφυλλίζουμε φεύγοντας. «Βλέπουμε έναν Οδυσσέα που είναι βέβαια Ευρωπαίος αφού ταξίδεψε, οπότε έχει κάθε δικαίωμα να μας τον πάρει και να κάνει ό,τι θέλει», λέει η Φωτεινή Στεφανίδη. «Η μυθολογία είναι ανοιχτή και θα έπρεπε να είμαστε χαρούμενοι για τις αλλαγές που γίνονται, και να τις καλοδεχόμαστε. Οπότε τώρα εδώ βρίσκω τα στοιχεία που με γοητεύουν, δεν έχουν αυτή την αμερικανοποίηση, στη μυθολογία που με τρομάζει, ο Ιβάν Πομό έχει δική του παιδεία. Απέδωσε ένα θέμα που δεν λέμε αν είναι καλό ή κακό, το αποδεχόμαστε ως έχει. Η κριτική στην τέχνη με ερωτήσεις αποδυναμώνει κάθε έργο. Το έργο μετά δεν μπορείς να το δεις, το έχεις μαδήσει…»

Τι άλλο μπορεί να τρομάζει μια σύγχρονη εικονογράφο; «Εκτός από το γεγονός ότι έχουν αποκτήσει όλoι οι ήρωες μούσκουλα; Το ψεύτικο, η έπαρση, το απότομο των πραγμάτων. Η στειρότητα γενικά. Η αγνή έμπνευση είναι πράγμα πολύ δύσκολο και απλό ταυτόχρονα. Εκείνο που μαστίζει την τέχνη της εικονογράφησης στην Ελλάδα είναι το γλυκανάλατο.»

Ο Ιβάν Πομό έχει τη δική του Ελλάδα μέσα του. Μιλάει με πάθος για τη στιγμή που ως φοιτητής ακόμη, ένας φίλος της μητέρας του, του χάρισε δύο βιβλία. «“Μεγάλες Προσδοκίες’’ του Τσαρλς Ντίκενς και ελληνική μυθολογία. Τότε ήταν που κατάλαβα ότι αρχίζει το ταξίδι».

Στο τέλος της συζήτησης μιλάμε τηλεγραφικά σχεδόν. Ο Ιβάν Πομό, με τα μεγάλα του γυαλιά και το πουλόβερ στους ώμους, έχει πάρει τον ραπιδογράφο του και μαζί με έναν χοντρό μαρκαδόρο, σχεδιάζει με τρομερή λεπτομέρεια τις αφιερώσεις στα βιβλία του. Σε ένα διάλειμμα, γνωρίζονται με τη Φωτεινή Στεφανίδη, η οποία, του χαρίζει ένα βιβλίο της, ένα ημερολόγιο. Μιλούν με σεβασμό ο ένας στον άλλον, κυρίως γιατί ξέρουν πόσο μοναχική είναι η τέχνη του εικονογράφου.

Αν ρωτήσεις τον Γάλλο εικονογράφο θα σου πει πως «ο Οδυσσέας είναι ο πολυμήχανος ήρωας που λοξοδρόμησε 20 φορές πριν επιστρέψει στη γενέτειρά του μετά τη νίκη του στον Τρωικό πόλεμο».

Στα έργα του δεν φαίνεται να επηρεάζεται τόσο πολύ η εικόνα από την παρουσία του κειμένου. Ετσι κι αλλιώς, στην παιδική εικονογράφηση δεν θα έπρεπε να υπάρχουν κανόνες. Οπως λέει η Φωτεινή Στεφανίδη, «απευθυνόμαστε σε παιδιά. Τα παιδιά δεν είναι ένα είδος. Είναι άπειρες ιδιοσυγκρασίες. Κι εμείς οι καλλιτέχνες που προσπαθούμε να φτάσουμε μέσα μας βαθιά, αναγκαστικά θέλουμε να γίνουμε ξανά παιδιά. Είναι πολύ δύσκολο όμως».

Την ρωτάω αν μπορεί να ζωγραφίσει όπως ένα παιδί. «Αυτή είναι πονεμένη ιστορία. Οταν μου ζητήθηκε πρόσφατα να κάνω μια παιδική ζωγραφιά, έκανα μια πονηριά. Ζωγράφισα με το αριστερό, με λίγα χρώματα, και προσπάθησα να ακούω μόνο τη φωνή της καρδιάς, δεν με ενδιέφερε τι έβγαινε στο χαρτί. Σχεδόν δεν το κοιτούσα. Και βγήκε μια ζωγραφιά που χρησιμοποιήθηκε σαν σκηνικό σε μια σκηνή των παραστάσεων του Διονύση Σαββόπουλου στο έργο “Για να γίνει ο χρόνος καινούργιος”».

Ποιος είναι ο στόχος για τη Φωτεινή Στεφανίδη; «Να μεταφέρεις ό,τι καλύτερο έχεις στα παιδιά και να παραμείνεις ανήσυχος με την τέχνη σου. Ησυχος ότι δημιούργησες χωρίς περιορισμούς. Ακριβώς όπως ένας γιατρός που δεν θα ακούσει τη φαρμακευτική εταιρεία ή τις πρόσφατες ανακαλύψεις, αλλά την καρδιά του και μόνο, για τον ασθενή του…». Και για τον Ιβάν Πομό; Nα βρει την Ιθάκη του.

* Yvan Pommaux. Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών. Μέχρι τις 28 Απριλίου.

* Φωτεινή Στεφανίδη. Ζωγραφική σαν παραμύθι. Πολιτιστικό Κέντρο Ν. Ιωνίας Βόλου. Μέχρι τις 6 Απριλίου.