Της Ολγας Σελλα

«Λειτουργούμε χωρίς να βλέπουμε χρήματα από κανέναν». Σ’ αυτή τη φράση Ελληνα εκδότη συμπυκνώνεται η κατάσταση που επικρατεί τα δύο τελευταία χρόνια στην αγορά του βιβλίου. Που ξεκίνησε πολύ δυναμικά στην αυγή του 21ου αιώνα, εκτόξευσε τον ετήσιο αριθμό τίτλων (η κορυφή ήταν το 2008 με 10.631 τίτλους), δημιούργησε δεκάδες βιβλιοπωλεία σ’ όλη τη χώρα (μέρος της μεγαλύτερες ή μικρότερες αλυσίδες) και που τώρα, πολύ γρήγορα και πολύ απότομα, προσπαθεί να διασώσει ό,τι μπορεί. «Είναι άσχημα τα πράγματα. Τώρα ποιος θα είναι αυτός που θα πέσει πρώτος είναι άγνωστο...» λέει έμπειρος εκδότης. Πάντως, όσο διαρκούσε το ρεπορτάζ, κατέβασε ρολά το Metropolis της Πανεπιστημίου...

Τα προβλήματα στον χώρο του βιβλίου ξεκίνησαν λίγο νωρίτερα από το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα. Πρώτα δημιουργήθηκαν οι νέοι πολυχώροι. Ελκυστικοί, με σημεία συνάντησης και καφέ, με χώρους εκδηλώσεων, με τεράστιους πάγκους, με γκάτζετ, με ψηφιακά προϊόντα. Και με βιβλία. Ηταν οι ναυαρχίδες των μεγάλων αλυσίδων, ελληνικών και ξένων. Σε όλη τη χώρα άνοιγαν το ένα μετά το άλλο καταστήματα με τη μέθοδο franchicing. Τη συνέχεια την αφηγείται πολύ γλαφυρά ένας παραδοσιακός βιβλιοπώλης της Σόλωνος:

«Οι εκδότες είχαν ήδη γιγαντωθεί και δεν τους αρκούσαν πια οι μικροί βιβλιοπώλες. Νόμιζαν ότι οι αλυσίδες με το μεγάλο δίκτυο ήταν η σωτηρία τους. Ομως τους όρους τους έβαζαν οι αλυσίδες». Η έκπτωση στη λιανική τιμή έφτασε μέχρι 55% στις μεγάλες αλυσίδες (στα μικρά βιβλιοπωλεία 35% - 40%)! Και τότε άρχισε να καταρρέει το οικοδόμημα... Κι όλοι εμείς που είχαμε χαιρετίσει την άνθηση της αγοράς του βιβλίου, παρακολουθούμε τώρα αμήχανοι και θλιμμένοι να σκάει μια ακόμη φούσκα...

Οι franchisers δεν ήταν συνεπείς στις πληρωμές προς τα κεντρικά της αλυσίδας που εκπροσωπούσαν, και οι αλυσίδες αντιμετωπίζοντας πρόβλημα ρευστού, μετακυλούσαν το πρόβλημα στους εκδότες. Οι ακάλυπτες επιταγές των παρελθόντων ετών άρχισαν να σωρεύονται. Η γενικότερη οικονομική κρίση και η συνακόλουθη πτώση του τζίρου έκαναν την κατάσταση απελπιστική. Η πτώση του τζίρου για το 2011, αγγίζει το 30% στη λογοτεχνία και το 50% στο επιστημονικό βιβλίο.

Τα ποσά που χρωστάνε μεγάλες αλυσίδες ή ιστορικά βιβλιοπωλεία στους εκδότες είναι τεράστια. Σε κάποιους μεγάλους εκδότες χρωστάνε έως και 500 χιλ. ευρώ (ανά αλυσίδα), σε μεσαίους 150 χιλ. ευρώ (ανά αλυσίδα), ενώ μικροί εκδότες έχουν λαμβάνειν έως και 60 χιλ. ευρώ. Ελάχιστα μεγάλα βιβλιοπωλεία της Αθήνας είναι πια συνεπή στις υποχρεώσεις τους. Στην αρχή, οι εκδότες έκαναν υπομονή και το έλεγαν μόνο χαμηλόφωνα. Σιγά σιγά οι φωνές δυνάμωσαν. Το ίδιο και η απόγνωση. Πρώτη αντίδραση, να δίνουν μόνο μετρητοίς σε όσους χρωστάνε. Μια τακτική που έχει όμως επιπτώσεις.

Η ανακοίνωση του Συλλόγου Εκδοτών Βιβλίου Αθηνών (12/1/2012) περιγράφει την κατάσταση, χωρίς ονόματα: «(...) Το τελευταίο διάστημα, μεγάλες βιβλιοπωλειακές επιχειρήσεις υπαναχωρούν από τις σχετικές συμφωνίες που έχουν συνάψει με εκδότες, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα, για τα οποία δεν ήταν έτοιμοι, αλλά ούτε και υπεύθυνοι. Ο ΣΕΒΑ, βεβαίως, δεν υπεισέρχεται στις σχέσεις των εκδοτών με τους βιβλιοπώλες, αλλά είναι υποχρεωμένος να πληροφορήσει το αναγνωστικό κοινό -το οποίο είναι ο λόγος ύπαρξης των εκδοτικών επιχειρήσεων- πως πλέον δεν είναι αντιπροσωπευτική η εικόνα που δίνουν οι προθήκες και τα ράφια βιβλιοπωλείων, τα οποία παλαιότερα το κοινό εμπιστευόταν ως επαρκή πηγή ενημέρωσης τού τι κυκλοφορεί στην ελληνική αγορά. Παρακολουθούμε δε, με ιδιαίτερη ανησυχία, τον αποκλεισμό της τρέχουσας και παλαιότερης ελληνικής εκδοτικής παραγωγής από μεγάλη αλυσίδα βιβλιοπωλείων, λόγω ανατροπής των όρων συνεργασίας της τελευταίας με τους προμηθευτές της» λέει ο ΣΕΒΑ.

Υπάρχουν αλυσίδες που επειδή δεν τροφοδοτούνται, πλέον, από τους εκδότες, κι αν κάποιος ζητήσει ένα βιβλίο που δεν εντάσσεται στα μπεστ σέλερ, οπότε λένε «θα το παραγγείλουμε, γιατί τελείωσε», λένε «είναι εξαντλημένο». Την ανακοίνωση του ΣΕΒΑ ακολούθησαν ανακοινώσεις εκδοτών (Ποταμός, Νήσος).

Περάσαμε από κεντρικά καταστήματα αλυσίδων στο κέντρο της Αθήνας. Στο ένα από αυτά, επί της Πανεπιστημίου, είδαμε άδεια ράφια και πάγκους με ελλιπέστατη ενημέρωση σε τίτλους. Ούτε καν τα μπεστ σέλερ! Οσο για τις βιτρίνες, τις κοσμούσαν περυσινοί ελληνικοί τίτλοι!

Χρωστάει και το Δημόσιο

Αν η μία πληγή είναι τα βιβλιοπωλεία, η άλλη είναι το Δημόσιο. Χρωστάει σε Ελληνες εκδότες, για πανεπιστημιακά συγγράμματα, γύρω στα 50 εκατ. ευρώ. «Χρηματοδοτούμε τη δημόσια παιδεία με δικά μας κεφάλαια», λέει ο Μάκης Κουζέλης από τις εκδόσεις Νήσος, υπογραμμίζοντας ότι υπάρχουν εκδότες των οποίων το 80% του κύκλου εργασιών τους διοχετεύεται στα πανεπιστήμια. Και όμως, «ακόμη δεν έχουν κοστολογηθεί βιβλία που εκδόθηκαν το 2009», προσθέτει. Μόλις το τελευταίο διάστημα, το διαδικτυακό πρόγραμμα «Εύδοξος» του υπουργείου Παιδείας άρχισε να βάζει κάποια τάξη σε όλο αυτό το χάος.

Το ντόμινο έχει αρχίσει να αφήνει τα σημάδια του σε όλο τον κύκλο του βιβλίου. Οι εκδότες αναζητούν άλλες διεξόδους διανομής (π.χ. περίπτερο), αλλά και ενέργειες εκποίησης του στοκ τους. Η μεγάλη επιτυχία που είχε φέτος το παζάρι της Κλαυθμώνος είναι ένα πρώτο δείγμα.

Στέφανος Πατάκης: Τι φοβάμαι...

Ο Στέφανος Πατάκης είναι ο ιδρυτής ενός από τους μεγαλύτερους εκδοτικούς οίκους της χώρας. Η συζήτηση μαζί του αφορούσε το φλέγον θέμα της κατάστασης στη βιβλιαγορά και τις σχέσεις εκδοτών - βιβλιοπωλών.

– Φοβάστε μια μεγάλη άμεση κατάρρευση στον χώρο του βιβλίου;

– Εχουμε φτάσει στον πάτο. Δεν μπορούμε να πάμε παρακάτω. Εμείς σαν επιχείρηση, όταν κάποιος είναι αφερέγγυος, διακόπτουμε τη συνεργασία. Αυτός ήταν κι ένας λόγος που είχαμε απώλεια πωλήσεων. Κόψαμε πάρα πολλούς και μεγάλους, έστω και για κάποιο μικρό διάστημα. Το πλεονέκτημα αυτής της τακτικής είναι ότι τώρα κινδυνεύουμε λιγότερο.

– Υπάρχει χρέος από εκεί που προέρχονταν τα προβλήματα;

– Υπάρχει, αν και μερικά τα θεωρούμε χαμένα. Και είναι πολλά χρήματα. Στους αφερέγγυους δίνουμε πια μόνο μετρητοίς. Αλλού κάναμε αναδιάρθρωση του χρέους μας, με την ελπίδα ότι κάποιος αν βοηθηθεί, μπορεί να επιβιώσει. Ξέρετε, δεν φταίει μόνο η κρίση. Πολλοί από αυτούς τους βιβλιοπώλες έχουν κάνει λάθη επιχειρηματικά. Ο καθένας πρέπει να πηγαίνει μέχρι εκεί που είναι σίγουρος ότι μπορεί να προχωρήσει. Κι έπειτα, το θέμα είναι τι κάνει κάποιος τα κέρδη του. Αν τα κάνει εξοχικά, λιμουζίνες και κότερα, τότε...

– Θεωρείτε ότι ο χώρος του βιβλίου εκτινάχθηκε παραπάνω απ’ όσο μπορούσε;

– Ναι. Κυρίως τα βιβλιοπωλεία. Ανοιγαν συνεχώς βιβλιοπωλεία. Στο κέντρο ιδιαίτερα υπήρξε κορεσμός. Και τώρα κάποιες αλυσίδες μειώνουν τα καταστήματά τους. Ενα από τα προβλήματά τους ήταν τα franchicing καταστήματα, που δεν ανταποκρίθηκαν στις υποχρεώσεις τους.

– Τι σας ανησυχεί πιο πολύ;

– Mέσα στην κρίση υπάρχουν εκβιασμοί. Αυτό που με φοβίζει δεν είναι τόσο το οικονομικό, όσο η συρρίκνωση του ενδιαφέροντος και της πολυμορφίας του βιβλίου. Εάν σταματήσουμε στα 10 - 20 μπεστ σέλερ, αν οδηγηθούμε στην αμερικανοποίηση και στην απλοποίηση της αγοράς, αυτό είναι το χειρότερο για μένα. Η κρίση οδηγεί προς τα εκεί τα πράγματα.