ΤΟ 1967 ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
«ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΣ» ΤΟΥ ΕΛΙΑ ΚΑΖΑΝ. ΤΟ 1969
Ο ΚΑΖΑΝ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣΕ ΤΗΝ ΟΜΩΝΥΜΗ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ
ΤΑΙΝΙΑ, ΜΕ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ
ΤΟΝ ΚΕΡΚ ΝΤΑΓΚΛΑΣ, ΤΗΝ ΝΤΕΜΠΟΡΑ ΚΕΡ ΚΑΙ
ΤΗ ΦΕΪ ΝΤΑΝΑΓΟΥΕΪ. ΘΕΜΑ: Η ΔΙΠΛΗ ΖΩΗ ΕΝΟΣ
ΜΕΣΗΛΙΚΑ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥ ΑΝΑΤΙΝΑΖΕΤΑΙ. ΤΑ
ΚΑΛΟΒΑΛΜΕΝΑ ΚΟΥΤΑΚΙΑ ΣΠΑΝΕ. ΟΙ ΚΡΙΤΙΚΟΙ
ΕΠΕΣΗΜΑΝΑΝ ΟΤΙ Ο ΚΑΖΑΝ ΜΙΛΟΥΣΕ, ΠΑΝΩ
ΚΑΤΩ, ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ. Ο ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ ΜΑΣΗΣΕ
ΣΙΔΕΡΑ. «ΕΙΝΑΙ ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΑ», ΞΕΚΟΨΕ
Η ενηλικίωση είναι όριο. Άπαξ και το περάσεις, η επιστροφή είναι αδύνατη. Θα πρέπει να γκρεμιστεί το σύμπαν. Η ενηλικίωση δεν συμβαίνει ερήμην. Τη βιώνουμε για τα καλά. Η μισθωτή εργασία, η ζούγκλα του έξω κόσμου, το σπασμένο προστατευτικό κουκούλι. Οι γονείς δεν μας φροντίζουν πια, εμείς τους φροντίζουμε. Οι συγκάτοικοι στο σπίτι, σύζυγος, παιδιά ή όποιος άλλος, απαιτούν χρόνο. Φροντίδα. Ρουφάνε ενέργεια. Μετά τα σαράντα, ο έσω κόσμος μπορεί να διατηρεί τσαχπινιά και φόρα, όμως οι περισσότερες επαναστάσεις έχουν ήδη πνιγεί στο αίμα τους.

Ο Ελία Καζάν (1909-2003) ήταν Αμερικανός ελληνικής καταγωγής. Ως σκηνοθέτης τιμήθηκε δύο φορές με Όσκαρ σκηνοθεσίας ( Συμφωνία Κυρίων,Το λιμάνι της αγωνίας ). Το 1999 η Αμερικανική Ακαδημία Κινηματογράφου του απένειμε τιμητικό Όσκαρ για το σύνολο του έργου του. Η πολυσυζητημένη μαύρη σελίδα στην καριέρα του Καζάν ήταν η προδοσία των συναδέλφων του. Το 1952 συνέβαλε στη δημιουργία της διαβόητης Μαύρης Λίστας. Ως μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο κατήγγειλε «κομμουνιστές» καλλιτέχνες. Διέλυσε καριέρες.

Ο Καζάν δημοσίευσε το μυθιστόρημα «Ο Συμβιβασμός» το 1967. Θέμα του: Ο Έντι Άντερσον, μεγαλοστέλεχος της διαφήμισης, κάλπης εκ του ασφαλούς, ο οποίος δημοσιεύει με άλλο όνομα δυναμικά πολιτικά άρθρα σε περιοδικά, ζει την

Ελία Καζάν

Ο ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΣ

ΜΤΦ. ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ, 2007, ΣΕΛ.
640, ΤΙΜΗ: 25 ΕΥΡΩ

εντελώς τακτοποιημένη ζωή του. Με τη γυναίκα του Φλόρενς, την ερωμένη του Γκουέν, την υιοθετημένη κόρη του Έλεν, τη βίλα, την πισίνα του, το περιποιημένο γκαζόν του, το πυρηνικό του καταφύγιο. Με τη Φλόρενς συγκατοικούν, έχουν μια καλοκουρδισμένη ζωή. Χωρίς σεξ, χωρίς αίσθημα, με κοινούς φίλους, κοινά τραπέζια, κοινούς λογαριασμούς. Με την Γκουέν, το σεξ εκπυρσοκροτεί. Το σώμα του γλεντάει. Ο Έντι πιστεύει ότι μπορεί να κρατήσει την ευαίσθητη ισορροπία μέχρι τέλους. Να τα έχει όλα.

Ώσπου στουκάρει με το αυτοκίνητο.

Το ατύχημα λειτουργεί ως ορόσημο.

Το «καθωσπρέπει τσίρκο» τελειώνει άδοξα. Γιατί, στην πραγματικότητα, δεν ήταν ατύχημα. Ο Έντι προσπάθησε να αυτοκτονήσει. Έτσι, λοιπόν, η ζωή του Έντι αλλάζει. Οι βεβαιότητές του γκρεμίζονται. Οι ειλημμένες αποφάσεις του υπονομεύονται. Το πλαίσιο της ζωής του ραγίζει. Ο Έντι επιθυμεί να αποτινάξει τα δεσμά. Αρνείται τον θεμελιώδη συμβιβασμό, τη σιωπηλή συμφωνία, που κάνει τα γρανάζια να γυρίζουν.

Ο Καζάν γράφει ένα μυθιστόρημα για το αμερικάνικο όνειρο της δεκαετίας του ΄60, που δεν είναι τόσο αστραφτερό όσο φαντάζει. Επιστρατεύει τα παντοδύναμα λογοτεχνικά και ιδεολογικά κλισέ. Το αποτέλεσμα έχει στοιχεία από σαπουνόπερα και υπόγειο ηθικοδιδακτισμό. Η πλούσια και συμβιβασμένη σύζυγος, η πτωχή, τσούλα, ανεξάρτητη ερωμένη. Η χοντρή σύζυγος, η αξιοφάγωτη ερωμένη. Η αγάπη, ο έρωτας. Η συζυγική σχέση, το σεξ. Ο τάπητας των κοινοτοπιών απλώνεται παντού. Βέβαια, υπάρχουν διάσπαρτοι σπινθήρες λόγου, όμως ο Καζάν προτιμά να δουλεύει με τα ανθεκτικά υλικά των κλισέ. Δεν ρισκάρει. Κι αυτό γίνεται εκτυφλωτικά ορατό στο τέλος που επιλέγει για τον ήρωά του. Την παντοδυναμία της οικογένειας που τα γιατρεύει όλα.

Ο Μαγκλίνης μεταφράζει σε ολοζώντανα, ρέοντα ελληνικά της απτής καθημερινότητας τη γλώσσα του Καζάν και τη φωνή του αφηγητή. Η Τριανταφύλλου στο εισαγωγικό της σημείωμα εντάσσει το έργο στη μοχθηρή κοινωνική πραγματικότητα που το γέννησε.

Οι κριτικοί της εποχής δεν υποδέχτηκαν με θέρμη την ταινία. Ούτε το βιβλίο. Σημείωσαν τις πολλές ομοιότητες του καλλιτεχνικού υλικού με την πραγματική ζωή του Καζάν: Έλληνες γονείς, αμερικανοποίηση ονόματος, πατέρας έμπορος χαλιών, μητέρα χαμηλών τόνων, συμμετοχή στο κομμουνιστικό κόμμα κ.ά.π. Ο Καζάν ξέκοψε τη συζήτηση λέγοντας πως πρόκειται για καθαρή μυθοπλασία.

Ίσως εδώ έγκειται το πρόβλημα. Ο Καζάν πήρε στα χέρια του αυτό το ισχυρά βιωματικό υλικό. Δεν μπόρεσε να βγει απ΄ έξω, να το κοιτάξει με καλλιτεχνική ψυχραιμία. Να αξιοποιήσει τη δημιουργική φαντασία του συγγραφέα και το βλέμμα του σκηνοθέτη για να μεταλλάξει την πρώτη ύλη του. Να απογειωθεί. Άλλωστε, τα κλισέ είναι παντοδύναμα. Για να τα σπάσεις, πρέπει να έχεις κότσια. Και στη ζωή και στην τέχνη σου.