Γράφει ο Αλέξης Ν. Δερμεντζόγλου

 

Πριν από ακριβώς 57 χρόνια ναυτικές δυνάμεις των συμμάχων με συνοδεία ισχυρών αεροπορικών μονάδων επεχείρησαν το τελικό τόλμημα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο πιο μεγάλος στόλος στην ιστορία της ανθρωπότητας, 5.000 πλοία μικρά και μεγάλα, αποβίβασαν σταδιακά 200.000 αμερικανούς, άγγλους, γάλλους, καναδούς και άλλους στρατιώτες σε πέντε σημεία των ακτών της Νορμανδίας. Ήταν η ονομαζόμενη D-Day με κωδικό όνομα «Επιχείρηση Overlord» και αρχηγό των συμμαχικών δυνάμεων τον Ντιουάιτ Αϊζενχάουερ, στη συνέχεια πρόεδρο των ΗΠΑ.
Τα πρώτα συμμαχικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στις 6.30 το πρωί. Ωστόσο από το προηγούμενο βράδυ είχαν αρχίσει κινήσεις προετοιμασίας. Αλεξιπτωτιστές κατέλαβαν γέφυρες στη Νορμανδία, προσγειώθηκαν ανεμόπτερα με στρατεύματα, ενώ υποβρύχια τσέπης ετοίμαζαν μικρούς φάρους.

Οι στίχοι του Βερλέν
Οι ασύρματοι έλεγαν το συνθηματικό πλατυποδία, πλατυποδία, ενώ νωρίτερα η γαλλική αντίσταση ειδοποιήθηκε πως επίκειται απόβαση μέσω του ραδιοφώνου του BBC, που μετέδιδε τους στίχους του γάλλου ποιητή Βερλέν «Πληγώνουν την καρδιά μου με μία μονότονη ακεφιά».
Οι απώλειες ειδικά στην ακτή Ομάχα ήταν βαριές, αλλά λιγότερες του αναμενόμενου. Το βράδυ το προγεφύρωμα είχε εγκατασταθεί, ο Ρόμελ ήταν σκεφτικός, ο Αϊζενχάουερ πολύ ικανοποιημένος, ενώ όλος ο κόσμος με ανακούφιση πληροφορήθηκε τα της απόβασης.
Με περισσότερες από 10.000 απώλειες οι σύμμαχοι, αλλά αυτό ήταν η αρχή του τέλους. Σε λιγότερο από έναν χρόνο ο πόλεμος τελείωσε. Ο ιρλανδικής καταγωγής συγγραφέας Κορνέλιους Ράιαν έγραψε το πολύκροτο βιβλίο του «Η πιο μεγάλη μέρα του πολέμου», βασισμένο σε προσωπικές αφηγήσεις ατόμων διάφορων εθνικοτήτων, που έζησαν το γεγονός.
Πούλησε εκατομμύρια αντίτυπα και έγινε ομώνυμη ταινία, που άρεσε πολύ. Το σινεμά λοιπόν στάθηκε με γενναιόδωρη ματιά στην απόβαση της Νορμανδίας την 6η Ιουνίου. Εκατοντάδες ταινίες κάνουν έστω μικρές νύξεις σε αυτήν. Άλλες είναι εξ ολοκλήρου αφιερωμένες στην επιχείρηση. Δεν συζητώ τα τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ, τις μίνι τηλεοπτικές σειρές. Απαρτίζουν ένα μεγάλο κινηματογραφικό σώμα, που σταδιακά άρχισε να εμφανίζεται από τα τέλη της δεκαετίας του ’50 και συνεχίζεται μέχρι και τις ημέρες μας. Ακόμη επιζούν βετεράνοι της απόβασης και αφηγούνται εμπειρίες τους σε διάφορα οπτικά ντοκουμέντα.
«Η πιο μεγάλη μέρα του πολέμου», όπου πρωταγωνιστούν δεκάδες γνωστοί ηθοποιοί, ακολουθεί τη λογική του βιβλίου του Κορνέλιους Ράιαν, είναι πολύωρη και εντυπωσιακή και παραπέμπει σε δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ.

Ο Σπίλμπεργκ και οι άλλοι
Ο Σπίλμπεργκ εντυπωσιάστηκε από το αποβατικό εγχείρημα και μας πρόσφερε τη «Διάσωση του στρατιώτη Ράιαν» με τον Τομ Χανκς στο βασικό ρόλο. Όπως δήλωσαν και βετεράνοι της απόβασης, η σφαγή στην ακτή Ομάχα καταγράφεται με πολύ εντυπωσιακό τρόπο. Μοντάζ εξαιρετικό, λειτουργική φωτογραφία, τρομερή ένταση.
Σε σχέση με την 6η Ιουνίου υπάρχουν διάφορες σκηνοθετικές προσεγγίσεις. Δεν θα ξεχάσω τον Άρθουρ Χίλερ στο «Ημέρες πολέμου και έρωτα» (με χαρακτηριστικό, πραγματικό, ειρωνικό τίτλο «Η αμερικανοποίηση της Έμιλι»). Η σκηνή στην αμμουδιά της Νορμανδίας έξω από το αποβατικό, με τον Τζέιμς Κόπμπουρν να πιέζει και τον Τζέιμς Γκάρνερ να φωτογραφίζει, θα μείνει αλησμόνητη για την γκροτέσκο τραχύτητά της.

Ένα υπέροχο, άγνωστο φιλμ
Διάβαζα τις προάλλες ένα άρθρο του Ρότζερ Έμπερτ, του γκουρού των αμερικανών κριτικών, για μία ταινία-έκπληξη που ανακάλυψε κατόπιν εορτής, άσχετα αν γυρίστηκε το 1975. Αμέσως μπήκα στη διαδικασία να το δω και έμεινα έκπληκτος.
Το βρετανικό ασπρόμαυρο φιλμ «Overlord» του Στιούαρτ Κούπερ γυρίζεται το 1975, κερδίζει Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ του Βερολίνου, δεν προβάλλεται ποτέ στην Ελλάδα και γενικά σύμφωνα με τη λαϊκή έκφραση το τρώει η μαρμάγκα. Φυλάσσεται από το Αυτοκρατορικό Μουσείο Πολέμου και κυκλοφορεί τώρα σε κομψό DVD μόνον στα αγγλικά.
Τι μας λέει η ταινία μέσα από ένθεση πολλών ντοκιμαντερίστικων λήψεων; Πρωτογενώς τίποτα. Ένας 18χρονος βρετανός νεοσύλλεκτος, με το που πατά στις ακτές της Νορμανδίας, τρώει μία σφαίρα στο κεφάλι και πέφτει νεκρός.

Σκληρές μάχες
Η ταινία είναι υπόγεια άκρως αντιπολεμική, γιατί συνάγει πως η πιο μεγάλη μέρα στην πολεμική ιστορία (δηλαδή το συλλογικό) είναι η πιο μικρή στην ατομική ασήμαντη ιστορία (η ζωή ενός νέου). Πρωτοποριακή διαχείριση του χρόνου, ποιητικό κλίμα με λήψεις που θυμίζουν free cinema ή σινεμά βεριτέ, υπέροχη μουσική και αρτίστικη φωτογραφία από τον Τζον Άλκοτ.
Ακόμη η πολύ σκληρή ταινία του Σάμιουελ Φούλερ «Οι τέσσερις της ηρωικής ταξιαρχίας» (1980) ακολουθεί μία πολεμική ομάδα Αμερικανών μέχρι και την αιματοβαμμένη ακτή Ομάχα.
Από εκεί και μετά γυρίστηκαν και μπαλαφάρες (π.χ. το ιταλικό πολεμικό σπαγγέτι «Κόλαση στη Νορμανδία») και ταινίες με αναδρομές, όπως η «Έκτη μέρα» του Χένρι Κόστερ με τους Ρόμπερτ Τέιλορ και Ρίτσαρντ Τοντ.
Ενδιαφέρον και το ασπρόμαυρο «36 ώρες από την απόβαση» του Τζορτζ Σίτον με τον Τζέιμς Γκάρνερ. Επίσης να σημειώσω μία εξαιρετική έγχρωμη δημιουργία του ’73, το «The blockhouse». Το φιλμ βασίζεται στο βιβλίο του Ζαν Πολ Κλεμπέτ, που στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Τον Ιούνιο του 1951 εμφανίστηκαν ζωντανοί και από το πουθενά δύο γερμανοί φαντάροι, που για έξι χρόνια μετά την απόβαση ήταν αποκλεισμένοι σε έναν χώρο.
Το «The blockhouse» αφηγείται την ιστορία πολλών ανθρώπων, που έχοντας άφθονα τρόφιμα και κρασί έμειναν μετά την απόβαση αποκλεισμένοι για μεγάλο διάστημα. Παίζουν ο Πίτερ Σέλερς στο μοναδικό σημαντικό δραματικό ρόλο του, ο Σαρλ Αζναβούρ και άλλοι.
Αναφορά στην απόβαση υπάρχει και στο γαλλικό κατασκοπευτικό φιλμ «Η αποστολή». Γυρίστηκαν και κάποιες πολεμικές κωμωδίες, όπως η γαλλική «Το τείχος του Ατλαντικού» με τον Μπουρβίλ.
Από τα πολλά ντοκιμαντέρ και τις τηλεταινίες να σημειώσω ένα ενδιαφέρον τηλεοπτικό φιλμ με τον Τομ Σέλεκ στο ρόλο του Αϊζενχάουερ. Όπως όμως λένε άνθρωποι που έζησαν την απόβαση, καμία εικόνα δεν μπορεί να αποδώσει τη φρίκη της πραγματικότητας.