The Economist

Περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα, οι ΗΠΑ ορίζουν την ύπαρξή τους με ένα συλλογικό όνειρο: το όραμα των οικονομικών ευκαιριών και της κοινωνικής ανέλιξης. Η Αμερική επαίρεται ότι προσφέρει ευκαιρίες πλουτισμού σε κάθε κάτοικό της, εφόσον είναι διατεθειμένος να εργασθεί σκληρά και να ακολουθήσει τους κανόνες του παιχνιδιού. Την ίδια ώρα, το «αμερικανικό όνειρο» κατέστησε τις ΗΠΑ πόλο μετανάστευσης και βοήθησε τους Αμερικανούς να συμβιβασθούν με τις ανισότητες και την ανασφάλεια της οικονομίας τους.

Αν κοιτάξουμε στον σημερινό κόσμο, η επικράτηση του «αμερικανικού μοντέλου» μπορεί να θεωρηθεί δεδομένη. Κανένα άλλο πλούσιο έθνος δεν εκμεταλλεύθηκε με τόση αποτελεσματικότητα τις νέες τεχνολογίες και τις ευκαιρίες που προσφέρει η παγκοσμιοποίηση. Τα κύρια χαρακτηριστικά του αμερικανικού καπιταλισμού -οι ριψοκίνδυνες αποφάσεις, η περιορισμένη κρατική παρεμβατικότητα και ο έντονος ανταγωνισμός- έχουν δημιουργήσει πρωτοφανή πλούτο. «Η σημερινή οικονομία είναι ισχυρή, παραγωγική και παράγει ευμάρεια», είπε πρόσφατα ο πρόεδρος Μπους.

Τα επίσημα στοιχεία συνηγορούν υπέρ της άποψης του Αμερικανού προέδρου, ενώ πολλές κυβερνήσεις του κόσμου προσπαθούν να «αμερικανοποιήσουν» τις οικονομίες τους, από το Πρόγραμμα της Λισσαβώνας της Ε.Ε., έως και τις μεταρρυθμίσεις της κυβέρνησης Κοϊζούμι στην Ιαπωνία.

Πολλοί είναι, όμως, εκείνοι που αισθάνονται δυσαρεστημένοι από το αμερικανικό μοντέλο. Μόλις ένας στους τέσσερις Αμερικανούς πιστεύει ότι η οικονομία της χώρας του βρίσκεται σε καλή κατάσταση. Την ώρα που τα εταιρικά κέρδη εκτοξεύονται στα ύψη, οι μισθοί των βιομηχανικών εργατών παραμένουν σε χρόνια στασιμότητα. Η ομολογουμένως ευρύτατη αμερικανική μεσαία τάξη, αισθάνεται αφόρητα πιεσμένη. Και ένα πανεπιστημιακό πτυχίο δεν αποτελεί πλέον διαβατήριο για τα ανώτατα μισθολογικά κλιμάκια. Ετσι μεγάλο μέρος του πολιτικού κόσμου εκμεταλλεύεται τους φόβους αυτούς.

Από τα αριστερά, λαϊκιστικές φωνές παραπονιούνται για τους «πλουτοκράτες» φίλους του προέδρου Μπους, που εξάγουν θέσεις εργασίας σε χώρες του εξωτερικού. Από τα δεξιά, υπερσυντηρητικοί κραυγάζουν για το μεταναστευτικό κίνδυνο.

Η συζήτηση γύρω από το αμερικανικό μοντέλο αντηχεί πολύ πέρα από τις ακτές των ΗΠΑ. Οι Ευρωπαίοι θεωρούν ότι οι ΗΠΑ αδιαφορούν για τους οικονομικά ασθενέστερους πολίτες τους, άποψη που ενισχύθηκε από τον πλημμελή χειρισμό της κρίσης του τυφώνα Κατρίνα. Αν και για τη ραγδαία υποχώρηση του παγκόσμιου κύρους των ΗΠΑ μεγάλο μερίδιο ευθύνης ανήκει στην εξωτερική πολιτική της Ουάσιγκτον, η «αμερικανοποίηση» έχει γίνει συνώνυμη στα μάτια του πλανήτη με την παγκοσμιοποίηση.

Σε όλο τον Δυτικό κόσμο, ο παγκόσμιος ανταγωνισμός ωθεί τις οικονομίες σε αυξημένη ελαστικότητα, ενισχύοντας συχνά τις ανισότητες, με την Ιαπωνία να προσφέρει το καλύτερο παράδειγμα της τάσης αυτής. Η λογική πολλών μη Αμερικανών λέει ότι εάν η παγκοσμιοποίηση κάνει τις οικονομίες τους να μοιάζουν περισσότερο με την αμερικανική, και εφόσον το αμερικανικό μοντέλο έχει αποδειχθεί επ’ εσχάτων προβληματικό, τότε το ελεύθερο εμπόριο και οι ανοικτές αγορές είναι μάλλον κακά πράγματα.

Η συζήτηση αυτή συγχέει, όμως, τα επιχειρήματα για την ανισότητα, την αξιοκρατία και τη μετανάστευση. Από τη μεριά τους, οι σύγχρονες ΗΠΑ οφείλουν να ανησυχούν κυρίως για την αξιοκρατία.

Ας αρχίσουμε με την ανισότητα. Η άλλη όψη του αμερικανικού οικονομικού δυναμισμού είναι ότι ενισχύει τις ανισότητες. Οι πλούσιοι Αμερικανοί απομακρύνονται ολοένα και περισσότερο από τον υπόλοιπο πληθυσμό της χώρας. Ακόμη και εάν οι ΗΠΑ περιόριζαν τις οικονομικές ευκαιρίες που δημιουργεί η παγκοσμιοποίηση, ο Μπιλ Γκέιτς και οι επικεφαλής της Goldman Sachs θα συνέχιζαν να είναι πάμπλουτοι. Καθώς, όμως, το λογισμικό και οι τράπεζες αποτελούν επιχειρήσεις παγκόσμιας εμβέλειας, ο κ. Γκέιτς έχει προσωπική περιουσία 50 δισ. δολαρίων, ενώ οι μέσες αποδοχές των 22.400 εργαζόμενων στην Goldman Sachs είναι της τάξης των 500.000 δολαρίων ετησίως.

Από την άλλη, το σημερινό κύμα παγκοσμιοποίησης απειλεί κατά κύριο λόγο τη μεσαία τάξη και όχι τα κατώτατα μισθολογικά κλιμάκια, τα οποία ανησυχούν περισσότερο για τις επιπτώσεις της μετανάστευσης, παρότι τα οικονομικά στοιχεία δείχνουν ότι η έλευση μεταναστών δεν συνεπάγεται υποχώρηση του βιοτικού επιπέδου της εργατικής τάξης στη χώρα υποδοχής.

Για πολλούς, όμως, κάθε οικονομικό σύστημα που παρουσιάζει τέτοιες ανισορροπίες στην κατανομή του πλούτου, δεν μπορεί παρά να είναι ανήθικο. Ο «Economist», όμως, έχει διαφορετική άποψη.

Η ανισότητα αυτή καθαυτή δεν είναι ανήθικη, εφόσον ικανοποιούνται τρεις όροι: Η κοινωνία στο σύνολό της πρέπει να γίνεται πιο εύρωστη. Πρέπει να υπάρχει δικλίδα ασφαλείας για τα φτωχότερα μέλη της και όλοι, ανεξάρτητα από την κοινωνική τους τάξη, την καταγωγή, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις και το γένος, πρέπει να έχουν την ευκαιρία να αναρριχηθούν μέσα από το ίδιο το σύστημα. Μία δυναμική και ταχέως αναπτυσσόμενη οικονομία μπορεί να μοιάζει αδυσώπητη, αλλά προσφέρει πολύ μεγαλύτερες ευκαιρίες από ένα στάσιμο οικονομικό σύστημα.

Πολλές μελέτες δείχνουν, όμως, ότι η αμερικανική κοινωνία δεν είναι εξίσου αξιοκρατική όσο πολλές ευρωπαϊκές, καθώς μόλις το 3% των φοιτητών στα καλύτερα αμερικανικά πανεπιστήμια προέρχεται από τις οικονομικά ασθενέστερες τάξεις.

Πώς μπορεί, όμως, να λειτουργήσει μία πραγματική αξιοκρατική κοινωνία; Οι κυβερνήσεις δεν θα πρέπει επ’ ουδενί να αναζητήσουν τρόπους για να εξισώσουν το βιοτικό επίπεδο των πλουσιότερων πολιτών τους με εκείνο των φτωχότερων. Πρέπει, αντίθετα, να νομοθετήσουν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε οι ιδιαίτερα φτωχοί να μπορέσουν να ξεφύγουν από τη δεινή τους θέση.

Αυτό το δίδαγμα πρέπει να ενστερνισθεί η Ουάσιγκτον για να δημιουργήσει ένα αξιόπιστο εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο θα διασφαλίζει την επαρκή χρηματοδότηση των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων στις φτωχότερες περιοχές της χώρας. Την ίδια ώρα, η αμερικανική κυβέρνηση θα πρέπει να διαμορφώσει νέο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας, με σεβασμό στις ανθρώπινες ανάγκες, αλλά προσαρμοσμένο στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη οικονομία.